.gif)
Tóm tắt
Tài liệu này tổng hợp và phân tích các chủ đề
chính, ý tưởng và sự kiện quan trọng được trình bày trong các nguồn đã cung
cấp, tập trung vào quá trình giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo, ra quyết định
và các bài học kinh nghiệm từ những cá nhân và sự kiện lịch sử.
Chủ đề Chính
1.
Bản
chất của Vấn đề:
·
Vấn đề là một phần tất
yếu của cuộc sống: "Nhưng tất cả chúng ta đều có vấn đề. Chúng ta chỉ giải
quyết chúng khác nhau thôi.” Tương tự, Benjamin Franklin từng nói: “Không có gì
chắc chắn ngoài cái chết và thuế,” và nguồn này bổ sung thêm rằng các vấn đề
cũng là một điều chắc chắn trong cuộc đời.
·
Vấn đề phát sinh từ sự
khác biệt giữa tình huống hiện tại và tình huống mong muốn: "giữa tình
huống hiện tại và tình huống mong muốn."
·
Mức độ phức tạp của
vấn đề rất đa dạng, từ những vấn đề đơn giản như John cần qua sông khi cầu bị
hỏng, đến những vấn đề phức tạp mang tính quốc tế như mối quan hệ giữa Nga và
Ukraine.
1.
Các
Yếu tố Cần thiết cho Giải quyết Vấn đề:
·
Khả
năng Trí tuệ: Bao gồm các năng lực
nhận thức cơ bản ảnh hưởng đến hiệu suất trong nhiều nhiệm vụ. Điểm số IQ là
một thước đo tiềm năng.
·
Sự
Sáng tạo: "nên không quá
khó tin khi nói rằng mọi giải pháp đều bắt đầu bằng một tia lửa sáng tạo."
Vấn đề về tàu đổ bộ mặt trăng Apollo 11 là một ví dụ điển hình về sự cần thiết
của sáng tạo khi đối mặt với những thách thức chưa từng có.
·
Sự
Thấu hiểu (Insight): "một sự hiểu
biết rõ ràng và thường đột ngột về một giải pháp cho vấn đề bằng những phương
tiện không rõ ràng..." Kiến thức cũ có thể giúp nhìn nhận vấn đề theo
những cách mới.
·
Trí
nhớ Làm việc: Khả năng giữ thông
tin trong thời gian ngắn để thực hiện các nhiệm vụ nhận thức, đặc biệt là giải
quyết vấn đề.
·
Khả
năng Ngôn ngữ và Đọc hiểu:
Quan trọng để hiểu rõ bản chất vấn đề, ví dụ như trường hợp hiểu sai về tỷ lệ
phần trăm trong một văn bản.
·
Các
Bước Hành động: Thực hiện các bài tập
để tăng cường khả năng sáng tạo, ví dụ như viết một câu chuyện sáu chữ.
1.
Tư
duy và Phong cách Giải quyết Vấn đề:
·
Tư
duy Trực giác vs. Tư duy Hệ thống: Ví dụ về Stella (trực giác) tạo ra thiết kế giày phức tạp và
Thomas (hệ thống) muốn thiết kế đơn giản để giảm chi phí. Sự xung đột giữa hai
phong cách này đòi hỏi sự can thiệp của quản lý cấp cao hơn.
·
Chủ
nghĩa Thực dụng: Đặc điểm quan trọng
nhất được rút ra từ các câu chuyện thành công, tiếp cận vấn đề một cách hợp lý
và thực tế. Einstein, LeMay, Thành Cát Tư Hãn, Marie Van Brittan Brown và
Edmund Hillary đều thể hiện sự thực dụng trong cách giải quyết vấn đề của họ.
1.
Bài
học từ Những Cá nhân và Sự kiện Lịch sử:
·
Albert
Einstein: Nhấn mạnh tầm quan
trọng của việc định hình vấn đề trước khi tìm kiếm giải pháp: "Việc xây
dựng một vấn đề quan trọng hơn nhiều so với giải pháp của nó..." Ông cũng
cho rằng sự kiên trì quan trọng hơn trí thông minh trong giải quyết vấn đề:
"Không phải là tôi quá thông minh, chỉ là tôi kiên trì với các vấn đề lâu
hơn."
·
Tướng
Curtis LeMay: Tập trung vào con
người, lắng nghe ý kiến của cấp dưới và trao quyền để xây dựng các chiến lược.
Ông tạo ra sự thay đổi văn hóa trong tổ chức bằng cách tập trung vào năng lực
và sự chuẩn bị thường xuyên.
·
Thành
Cát Tư Hãn: Một nhà lãnh đạo thực
dụng, thu hút những ý tưởng tốt nhất, đề cao chế độ nhân tài, xây dựng hệ thống
và không để vấn đề nào chưa được giải quyết. Ông cũng thể hiện sự kiên quyết và
không khoan nhượng đối với những kẻ thù của mình.
·
Marie
Van Brittan Brown: Tiếp cận vấn đề an
ninh gia đình một cách thực tế và từng bước, sử dụng kiến thức và công nghệ để
tạo ra hệ thống an ninh tại nhà.
·
Edmund
Hillary và Tenzing Norgay:
Thành công của họ trên đỉnh Everest là kết quả của nhiều nỗ lực trước đó và
những bài học kinh nghiệm xương máu. Họ cũng thể hiện sự khiêm tốn và tinh thần
đồng đội.
1.
Các
Phương pháp và Công cụ Ra Quyết định:
·
Phân
tích Chi phí - Lợi ích (CBA): Đo lường lợi ích ròng của một quyết định bằng cách so sánh giá
trị của lợi ích thu được với chi phí phát sinh.
·
Giá
trị Thời gian của Tiền tệ:
Nhận thức rằng giá trị của một khoản tiền ở hiện tại khác với giá trị của nó
trong tương lai do lãi suất và lạm phát. Các khái niệm như giá trị tương lai
(FV) và giá trị hiện tại (PV) được giới thiệu.
·
Định
lượng các Yếu tố Vô hình:
Cố gắng gán giá trị cho những lợi ích và chi phí không đo lường được bằng tiền
tệ.
·
Quy
trình Loại trừ: Loại bỏ các lựa chọn
không khả thi hoặc ít hấp dẫn nhất.
·
Kỹ
thuật Người Biện hộ của Quỷ: Một nhóm được chỉ định để phê bình một kế hoạch hoặc quyết định
đã được đề xuất để tìm ra điểm yếu và giả định sai lầm.
·
Phép
Loại suy: Sử dụng kinh nghiệm
từ các tình huống tương tự trong quá khứ để giải quyết vấn đề hiện tại. Tuy
nhiên, cần dựa vào sự tương đồng cấu trúc sâu sắc hơn là chỉ bề ngoài.
·
Heuristic: Các "quy tắc ngón tay cái" hoặc lối
tắt tinh thần để đưa ra quyết định nhanh chóng khi không có đủ thời gian hoặc
thông tin.
·
Phân
tích Đa Tiêu chí: Đánh giá các lựa chọn
dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau và gán trọng số cho từng tiêu chí.
·
Cây
Quyết định và Ma trận:
Các công cụ trực quan để trình bày dữ liệu và các lựa chọn để hỗ trợ quá trình
ra quyết định.
1.
Các
Mô hình Giải quyết Vấn đề:
·
Phương
pháp Sáu Bước của FEMA:
Một quy trình tiêu chuẩn hóa để ứng phó với khủng hoảng, bao gồm xác định vấn
đề, lập kế hoạch, hình thành đội ngũ, thực hiện kế hoạch, theo dõi tiến độ và
đánh giá kết quả.
·
Phương
pháp Kepner-Tregoe (K-T):
Một quy trình khách quan, có hệ thống để phân tích vấn đề, xác định nguyên nhân
và đưa ra quyết định.
·
Quy
trình Lean Six-Sigma (DMAIC): Một phương pháp cải tiến dựa trên dữ liệu, tập trung vào việc
phòng ngừa lỗi.
·
Phương
Pháp Giải Quyết Vấn Đề Bằng Công Nghệ: Bao gồm xác định, khám phá, tạo ý tưởng, phát triển và đánh giá
giải pháp.
·
Mô
Hình Giải quyết Vấn đề (PSP) của Bagayoko, Kelley và Hasan: Một khuôn khổ tổng quát bao gồm các giai đoạn
nhận thức vấn đề, định nghĩa vấn đề, xây dựng mô hình, tìm kiếm giải pháp, đánh
giá giải pháp và thực hiện giải pháp.
1.
Lời
khuyên Cuối cùng cho Giải quyết Vấn đề:
·
Giữ
Bình Tĩnh và Đừng Hoảng Sợ:
Kiểm soát cảm xúc để có thể suy nghĩ rõ ràng.
·
Chấp
nhận Sự Khó chịu: Vượt qua vùng an toàn
để tìm kiếm giải pháp.
·
Đặt
Câu hỏi Đúng: Định hình vấn đề một
cách chính xác là bước quan trọng đầu tiên.
·
Sử
dụng Ngôn ngữ Đơn giản:
Tránh thuật ngữ phức tạp để đảm bảo mọi người đều hiểu.
·
Tránh
Thiên vị Nhận thức: Nhận thức được những
khuynh hướng có thể ảnh hưởng đến suy nghĩ của bạn.
·
Đừng
Mắc Kẹt trong Lối Mòn Tư duy: Tìm kiếm những quan điểm mới và ý tưởng bất ngờ.
·
Nghỉ
ngơi: Cho phép tâm trí thư
giãn có thể dẫn đến những đột phá bất ngờ, như trường hợp của Kekulé và cấu
trúc benzen.
·
Chia
sẻ Vấn đề của bạn: Thu hút sự giúp đỡ và
quan điểm từ người khác.
·
Học
hỏi từ Những Sai lầm: Coi thất bại là cơ
hội để học hỏi và cải thiện.
·
Đừng
Ngại những Mục tiêu Lớn:
Đôi khi, việc đặt ra những mục tiêu đầy thách thức có thể thúc đẩy sự sáng tạo
và đổi mới.
Tóm lại, tài liệu này cung cấp một cái nhìn
toàn diện về quá trình giải quyết vấn đề, từ việc hiểu rõ bản chất của vấn đề
đến việc áp dụng các phương pháp và công cụ khác nhau để tìm ra giải pháp hiệu
quả. Nó nhấn mạnh tầm quan trọng của tư duy thực tế, sáng tạo, khả năng phân
tích và học hỏi từ kinh nghiệm, đồng thời đưa ra những lời khuyên hữu ích để
nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề trong cuộc sống và công việc.
1. Các khuôn
khổ và phương pháp giải quyết vấn đề chính nào được trình bày và khi nào thì
chúng hữu ích?
Các nguồn tài liệu trình bày nhiều khung khổ và phương pháp
giải quyết vấn đề chính, mỗi loại có những ưu điểm và ngữ cảnh sử dụng riêng.
Các Phương Pháp Tiếp Cận Chính để Giải Quyết Vấn Đề:
- Hợp lý (Rational):
Đây là phương pháp tiếp cận được áp dụng thường xuyên nhất, dựa trên lý
luận, sự kiện, thông tin, phân tích và quy trình từng bước để giải quyết
vấn đề.
- Phương pháp khoa học:
Gồm năm bước: nêu vấn đề, hình thành giả thuyết, quan sát và thử nghiệm,
giải thích dữ liệu và rút ra kết luận. Hữu ích cho các vấn đề đòi hỏi
kiểm chứng và bằng chứng.
- Kiểm định giả thuyết:
Kiểm tra một lý thuyết hoặc phỏng đoán khoa học bằng cách so sánh kết quả
kiểm định với mức ý nghĩa. Áp dụng khi cần xác nhận mối quan hệ giữa các
biến số.
- Ưu-Nhược-Khắc phục (Pros-Cons-Remedies): Mở rộng từ việc liệt kê ưu và nhược điểm của một
quyết định bằng cách thêm các cách để khắc phục nhược điểm. Phù hợp với
các quyết định đơn giản, trực tiếp.
- Quy hoạch tuyến tính (Linear Programming): Một giải pháp đạt được bằng đồ thị, thường dùng cho
các vấn đề quản lý liên quan đến phân bổ nguồn lực khan hiếm.
- Sắp xếp (Sorting), Niên đại (Chronology) và Dòng thời
gian (Timeline): Các phương pháp tổ chức và
hiểu dữ liệu, hữu ích cho việc sắp xếp tùy chọn, theo dõi trình tự sự
kiện.
- Hợp tác (Collaborative): Liên quan đến nhiều người cùng làm việc để giải quyết
một vấn đề thông qua động não hoặc các quy trình tương tự.
- Phân tích các bên liên quan (Stakeholder Analysis): Xác định và đánh giá các bên bị ảnh hưởng bởi vấn đề
và quan tâm đến giải pháp. Quan trọng khi cần xem xét tác động của quyết
định đến nhiều đối tượng.
- Người biện hộ của quỷ (Devil's Advocate): Một kỹ thuật phê bình một quyết định hoặc kế hoạch
đã được đề xuất để tìm ra điểm yếu và ngăn chặn tư duy nhóm.
- Sáng tạo (Creative):
Tương tự như hợp lý nhưng nhấn mạnh vào sự sáng tạo và các ý tưởng mới lạ.
- Động não (Brainstorming): Tạo ra nhiều ý tưởng bột phát trong một môi trường
tự do, không chỉ trích. Hữu ích khi cần nhiều ý tưởng mới.
- Trừu tượng hóa (Abstraction): Loại bỏ các đặc điểm không cần thiết của vấn đề để
tập trung vào những đặc điểm cốt lõi, giúp đơn giản hóa vấn đề.
- Tư duy phân kỳ hoặc tư duy ngang (Divergent or Lateral
Thinking): Tạo ra những ý tưởng độc
đáo, "tư duy vượt ra ngoài chiếc hộp". Thích hợp cho các vấn đề
đòi hỏi những giải pháp không truyền thống.
- Phân tích phương tiện-mục đích (Means-Ends Analysis): Lập kế hoạch và thực hiện một chuỗi hành động để đạt
được một mục tiêu đã xác định, đặc biệt khi có trở ngại.
- Tái phát biểu vấn đề (Restating the Problem): Xây dựng một phát biểu vấn đề rõ ràng và chính xác,
đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu học thuật.
- Lịch sử (Historical):
Sử dụng kiến thức và kinh nghiệm trong quá khứ để giải quyết vấn đề hiện
tại.
- Thuật toán (Algorithm): Một danh sách các chỉ dẫn chính xác để thực hiện một
phép tính hoặc giải một vấn đề lặp đi lặp lại.
- Phép loại suy (Analogy): So sánh và áp dụng kiến thức từ một tình huống trong
quá khứ vào một tình huống hiện tại. Hữu ích khi tìm kiếm điểm tương đồng
giữa các vấn đề khác nhau.
- Thử và sai (Trial and Error): Thử nhiều giải pháp khác nhau cho đến khi đạt được
thành công, phù hợp khi có thể thực hiện nhiều lần thử mà ít rủi ro.
- Nguyên tắc ngón tay cái (Rules of Thumb): Các hướng dẫn hoặc nguyên tắc chung dựa trên kinh
nghiệm hoặc thực hành. Thích hợp cho các quyết định đơn giản.
- Đoán có căn cứ (Educated Guess): Một sự đoán dựa trên sự phán xét được hỗ trợ bởi
kiến thức và kinh nghiệm.
- Xếp hạng có trọng số (Weighted Ranking): Đánh giá nhiều lựa chọn dựa trên một bộ tiêu chí
quyết định với trọng số khác nhau. Hữu ích khi cần đưa ra quyết định dựa
trên nhiều yếu tố quan trọng khác nhau.
- Toàn diện (Holistic):
Xem xét sứ mệnh, tầm nhìn, giá trị của người ra quyết định và các yếu tố
về chất lượng cuộc sống, tiêu chuẩn đạo đức-xã hội. Thường được sử dụng
trong lập kế hoạch chiến lược của các tổ chức.
Các Mô Hình Giải Quyết Vấn Đề:
- Mô hình IDEAL của Bransford & Stein: Một mô hình lặp đi lặp lại gồm năm bước:
1.
Xác định
(Identify) vấn đề như một cơ hội.
2.
Định nghĩa
(Define) mục tiêu muốn đạt được.
3.
Khám phá
(Explore) các cách tiếp cận mục tiêu.
4.
Dự đoán
(Anticipate) các kết quả và hành động dựa trên
đó.
5.
Nhìn lại
(Look back) và học hỏi từ kinh nghiệm. Mô hình
này nhấn mạnh tính chu kỳ và lặp đi lặp lại của quá trình giải quyết vấn đề,
cho phép thực hiện các bước không theo trình tự tuyến tính.
- Phương pháp Giải quyết Vấn đề và Ra quyết định K-T
(Kepner-Tregoe): Đặc biệt hữu ích cho các công
ty lớn với các vấn đề phức tạp, tách biệt quy trình thành bốn hoạt động:
1.
Làm rõ Vấn
đề (Situation Appraisal): Ưu tiên
các mối quan tâm liên quan.
2.
Phân tích
Vấn đề (Problem Analysis): Xác định
nguyên nhân của vấn đề.
3.
Phân tích
Quyết định (Decision Analysis):
Đánh giá các lựa chọn thay thế và rủi ro.
4.
Phân tích
Vấn đề Tiềm ẩn (Potential Problem Analysis):
Dự đoán các mối đe dọa và chuẩn bị hành động dự phòng.
- Quy trình giải quyết vấn đề 7 bước (dành cho học sinh
lớp tám): Một quy trình lặp đi lặp lại,
không tuyến tính:
1.
Mô tả vấn đề.
2.
Mô tả kết quả mong muốn.
3.
Thu thập thông tin.
4.
Nghĩ ra các giải pháp.
5.
Chọn giải pháp tốt nhất.
6.
Thực hiện giải pháp.
7.
Đánh giá kết quả và thực hiện các
thay đổi cần thiết.
- Mô hình Giải quyết Vấn đề (PSP) của Bagayoko, Kelley và
Hasan: Một khuôn khổ tổng quát bao
gồm năm nền tảng cần thiết để giải quyết vấn đề một cách thành thạo:
1.
Nền tảng Kiến
thức (Knowledge Base): Kiến thức được tổ chức một cách cô
đọng và có ý nghĩa.
2.
Nền tảng Kỹ
năng (Skill Base): Kiến thức mang tính thủ tục, sự
khéo léo về thể chất hoặc tinh thần.
3.
Nền tảng
Nguồn lực (Resource Base): Nguồn nhân
lực và vật chất cần thiết.
4.
Nền tảng
Chiến lược (Strategy Base): Các chiến
lược và kinh nghiệm cần thiết.
5.
Nền tảng
Hành vi (Behavioral Base): Các phản
ứng cá nhân đúng đắn đối với các ràng buộc. Mô hình này hữu ích để có cái nhìn
tổng quan về các cấu trúc tổ chức phức tạp được thiết kế để giải quyết vấn đề.
Quy Trình Giải Quyết Vấn Đề Cơ Bản:
- Nguồn tài liệu cũng đề cập đến một chiến lược giải
quyết vấn đề năm bước cơ bản.
- Đối với các vấn đề trong thế giới thực, quy trình này
được mở rộng thành bảy bước:
1.
Thu thập thông tin về tình hình hiện
tại.
2.
Khám phá thông tin để xác định tại
sao tình hình lại không mong muốn.
3.
Xác định vấn đề.
4.
Phân tích vấn đề.
5.
Xây dựng các giải pháp khả thi.
6.
Đánh giá các giải pháp khả thi.
7.
Chọn một giải pháp.
Việc lựa chọn khung khổ và phương pháp phù hợp phụ thuộc vào
bản chất, độ phức tạp và bối cảnh của vấn đề. Các vấn đề đơn giản có thể được
giải quyết bằng các phương pháp hợp lý hoặc các nguyên tắc ngón tay cái, trong
khi các vấn đề phức tạp hơn có thể đòi hỏi các mô hình có cấu trúc hoặc các
phương pháp hợp tác và sáng tạo.
2. Những phong
cách nhận thức nào ảnh hưởng đến giải quyết vấn đề?
Các phong cách
nhận thức khác nhau ảnh hưởng đến cách chúng ta tiếp cận và giải quyết vấn đề.
Theo mô hình của Keen, có năm phong cách nhận thức chính ảnh hưởng đến hoạt
động giải quyết vấn đề của mỗi người:
1.
Phong
cách hệ thống: Những người có
phong cách này sử dụng một phương pháp từng bước, được xác định rõ ràng
khi tiếp cận vấn đề. Họ tìm kiếm một cách tiếp cận có hệ thống hoặc một kế
hoạch tổng thể để giải quyết vấn đề và dựa trên các sự kiện, số liệu và dữ liệu
cụ thể để đưa ra phản ứng. Họ có xu hướng giải quyết vấn đề theo từng phần.
Keen gọi những người sử dụng phong cách hệ thống là "kiểu người tư
duy" và xác định các điểm mạnh của họ trong giải quyết vấn đề bao
gồm phân tích, tổ chức, cân nhắc "luật pháp và bằng chứng", tìm ra
sai sót trước, kiên trì tuân theo một chính sách, cải cách những gì cần cải
cách, đứng lên chống lại sự phản đối và so sánh. Phong cách này phù hợp nhất để
giải quyết các vấn đề kỹ thuật đòi hỏi quy trình từng bước.
2.
Phong
cách trực giác: Những người có
phong cách trực giác sử dụng một trình tự các bước phân tích không thể
đoán trước khi giải quyết vấn đề. Họ chủ yếu dựa vào “các mô hình kinh
nghiệm đặc trưng bởi những sắc thái hoặc linh cảm không thể diễn đạt bằng lời”
khi khám phá và nhanh chóng từ bỏ hết lựa chọn này đến lựa chọn khác. Họ tập
trung vào ý tưởng và cảm xúc, và phản ứng của họ đối với vấn đề có thể dựa trên
cảm xúc, luôn ghi nhớ vấn đề tổng thể thay vì tập trung vào tình huống theo
từng phần. Keen gọi những người theo phong cách trực giác là "kiểu
người cảm xúc" và xác định các điểm mạnh của họ trong giải quyết
vấn đề bao gồm thuyết phục, tập trung, dạy học, dự đoán cảm xúc của người khác,
quảng cáo, bán hàng và trân trọng suy nghĩ của người khác. Phong cách này phù
hợp nhất với các vấn đề liên quan đến con người và các tình huống xã
hội.
3.
Phong
cách tích hợp: Những người có
phong cách tích hợp vừa có tính hệ thống vừa có trực giác, và có thể nhanh
chóng và dễ dàng chuyển đổi giữa hai phong cách này. Họ thay đổi phong
cách một cách vô thức khi tình huống yêu cầu và thể hiện khả năng giải quyết
vấn đề một cách năng động và chủ động. Họ được biết đến là những “người tìm
kiếm vấn đề” do khả năng đặc biệt của họ trong việc xác định các vấn đề tiềm ẩn
và cơ hội để tìm ra những cách làm tốt hơn. Những người dễ dàng chuyển đổi
phong cách, như người tư duy tích hợp, đạt được các giải pháp cho vấn đề một
cách hài hòa với những đối tác có phong cách nhận thức khác nhau.
4.
Phong
cách không phân biệt: Dường như
những người có hành vi nhận thức không phân biệt không thể hiện bất kỳ
phong cách đáng chú ý nào (tức là không có tính hệ thống cũng không có
trực giác). Khi gặp phải một vấn đề hoặc tình huống học tập, họ thể hiện sự sẵn
sàng tiếp nhận các hướng dẫn từ các nguồn bên ngoài hơn là hành động theo sáng
kiến của riêng họ. Họ có xu hướng thụ động hoặc khép kín và hay suy nghĩ, tìm
cách bắt chước các chiến lược giải quyết vấn đề của người khác.
5.
Phong
cách tách biệt: Những người có
phong cách tách biệt nằm ở khoảng giữa trên cả thang đo hệ thống và trực giác,
và có xu hướng khá cân bằng đối với cả hai cách tiếp cận. Họ
chỉ sử dụng một phong cách tại một thời điểm, thể hiện mỗi phong cách trong các
bối cảnh hoàn toàn khác nhau tùy thuộc vào bản chất của nhiệm vụ. Trong khi
người có phong cách tích hợp chuyển đổi một cách vô thức, người có phong cách
tách biệt đưa ra phản ứng có ý thức để chọn phong cách phù hợp với vấn đề hoặc
tình huống học tập.
Thí nghiệm của
Keen cho thấy rằng những người có cùng phong cách nhận thức giải quyết vấn đề
suôn sẻ hơn khi họ làm việc cùng nhau. Tuy nhiên, những phức tạp nảy sinh khi
những người tư duy trực giác và hệ thống cố gắng giải quyết vấn đề cùng nhau do
sự khác biệt trong giao tiếp và cách tiếp cận của họ. Để thu hẹp những khoảng
cách này, cần chú ý đến giao tiếp, bối cảnh và hành vi, đồng thời thiết lập các
thông số phù hợp khi làm việc nhóm với những người có phong cách nhận thức khác
nhau.
3. Mục đích
chính của cuốn sách này là gì?
Mục đích chính của cuốn sách này là cung cấp một loại
sách hướng dẫn để người đọc có thể tham khảo và tìm kiếm ý tưởng để giải quyết
các vấn đề của họ. Cuốn sách được kỳ vọng sẽ giúp người đọc trở thành người
giải quyết vấn đề giỏi hơn.
Để đạt được mục đích này, cuốn sách bao gồm các nội dung
sau:
- Giải thích những điều cơ bản của quá trình giải quyết
vấn đề và động lực tâm lý trong việc đối mặt với các tình huống khó khăn.
- Đưa ra cái nhìn về cuộc sống của những cá nhân xuất sắc
và cách tiếp cận giải quyết vấn đề đáng học hỏi của họ.
- Làm rõ một số quan niệm sai lầm về giải quyết vấn đề.
- Mô tả các phương pháp giải quyết vấn đề cơ bản.
- Giải thích cách phân tích chi phí và lợi ích để giải
quyết vấn đề.
- Liệt kê và trình bày chi tiết về các khuôn khổ giải
quyết vấn đề phổ biến, cũng như một mô hình giải quyết vấn đề mà người đọc
có thể dựa vào.
- Cung cấp một số mẹo giải quyết vấn đề hữu ích.
Tác giả hy vọng rằng kinh nghiệm phong phú của mình trong
nhiều lĩnh vực khác nhau trong hơn bốn mươi năm, cùng với nghiên cứu chuyên
sâu, sẽ tạo ra một cuốn sách thiết thực, hấp dẫn và phù hợp với nhu cầu của
người đọc.
4. Những yếu tố
nào ảnh hưởng đến hiệu quả giải quyết vấn đề?
Hiệu quả giải quyết vấn đề chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố
khác nhau, theo như nguồn tài liệu bạn cung cấp:
- Phong cách nhận thức:
Cách một người nhận thức, suy nghĩ, ghi nhớ và giải quyết vấn đề (phong
cách nhận thức) có tác động đáng kể đến hiệu quả giải quyết vấn đề của họ.
Mô hình của Keen phân loại phong cách nhận thức thành năm loại: hệ thống,
trực giác, tích hợp, không phân biệt và tách biệt.
- Phong cách hệ thống (Kiểu Tư Duy): Những người này tiếp cận vấn đề một cách từng bước,
dựa trên sự kiện và dữ liệu. Họ giỏi phân tích, tổ chức và tìm ra sai
sót. Phong cách này hiệu quả cho các vấn đề kỹ thuật.
- Phong cách trực giác (Kiểu Cảm Xúc): Họ dựa vào kinh nghiệm, linh cảm và cảm xúc, tập
trung vào ý tưởng và vấn đề tổng thể. Họ giỏi thuyết phục, tập trung và
dự đoán cảm xúc của người khác. Phong cách này phù hợp với các vấn đề
liên quan đến con người và tình huống xã hội.
- Phong cách tích hợp:
Kết hợp cả tính hệ thống và trực giác, có thể chuyển đổi linh hoạt giữa
hai phong cách. Họ giỏi xác định vấn đề tiềm ẩn và tìm ra cách làm tốt
hơn.
- Phong cách không phân biệt: Không thể hiện rõ phong cách hệ thống hay trực giác,
có xu hướng thụ động và bắt chước người khác.
- Phong cách tách biệt:
Cân bằng giữa hệ thống và trực giác, sử dụng mỗi phong cách trong các bối
cảnh khác nhau một cách có ý thức. Hiệu quả làm việc nhóm cũng bị ảnh
hưởng bởi sự tương đồng và khác biệt trong phong cách nhận thức. Sự khác
biệt trong giao tiếp và cách tiếp cận giữa người có phong cách trực giác
và hệ thống có thể gây ra phức tạp.
- Kỹ năng và khả năng:
Ngoài phong cách nhận thức, kỹ năng và khả năng cá nhân cũng tác động đến
hiệu quả giải quyết vấn đề.
- Trí tuệ:
Mặc dù nghiên cứu không tìm thấy mối liên hệ nhân quả mạnh mẽ giữa khả
năng trí tuệ và năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giải quyết vấn đề
phức tạp có liên quan đến kiến thức và chiến lược của nhiệm vụ, điều này
có thể liên quan đến trí tuệ.
- Sự sáng tạo:
Khả năng suy nghĩ vượt ra ngoài lối mòn truyền thống để hình thành ý
tưởng độc đáo rất quan trọng đối với các vấn đề đòi hỏi sự đổi mới. Những
người giải quyết vấn đề có động lực nội tại thường sáng tạo hơn.
- Sự thấu hiểu (Insight): Sự nhận ra đột ngột một giải pháp đúng, thường đi
kèm với cảm xúc mạnh mẽ.
- Dung lượng trí nhớ làm việc: Khả năng duy trì và thao tác thông tin trong trí nhớ
ngắn hạn đóng vai trò quan trọng trong quá trình giải quyết vấn đề, đặc
biệt khi đối mặt với bế tắc.
- Khả năng hiểu văn bản: Khả năng hiểu các từ và xây dựng sự thể hiện chính
xác về văn bản liên quan đến vấn đề là cần thiết trong nhiều tình huống.
- Kiến thức và kinh nghiệm: Năng lực giải quyết vấn đề phức tạp liên quan đến
kiến thức và chiến lược của nhiệm vụ. Việc học hỏi từ kinh nghiệm trước
đây, của bản thân và người khác, cũng rất quan trọng.
- Các yếu tố ý chí (Volitional factors): Các đặc điểm tính cách như quyết đoán, độc lập, tự
phát có liên quan đến sự sáng tạo trong giải quyết vấn đề.
- Yếu tố cảm xúc:
Phản ứng cá nhân phù hợp với các ràng buộc, ví dụ như sự tập trung cao độ
và sự điềm tĩnh, giúp ngăn ngừa các vấn đề như hoảng loạn và thiếu quyết
đoán.
- Xác định và phân tích vấn đề: Hiệu quả giải quyết vấn đề bắt đầu bằng việc xác định
rõ ràng vấn đề và phân tích nó một cách kỹ lưỡng để hiểu các yếu tố liên
quan.
- Tránh các thành kiến:
Các thành kiến nhận thức như quá tự tin, xác nhận, hiệu ứng đám đông, hiệu
ứng hào quang và hiệu ứng sừng có thể làm sai lệch quá trình ra quyết định
và giảm hiệu quả giải quyết vấn đề.
- Sự hợp tác và giao tiếp trong nhóm: Khi giải quyết vấn đề trong nhóm, giao tiếp tốt và
hiểu biết lẫn nhau về phong cách nhận thức đóng vai trò then chốt.
- Sử dụng các phương pháp và mô hình giải quyết vấn đề: Áp dụng các phương pháp tiếp cận có hệ thống và các
mô hình giải quyết vấn đề có thể nâng cao hiệu quả.
- Phân tích chi phí - lợi ích: Việc xem xét và đánh giá chi phí và lợi ích tiềm năng
của các giải pháp khác nhau giúp đưa ra quyết định sáng suốt hơn.
Tóm lại, hiệu quả giải quyết vấn đề không chỉ phụ thuộc vào
khả năng nhận thức của cá nhân mà còn bị ảnh hưởng bởi kỹ năng, kinh nghiệm,
yếu tố tâm lý, cách tiếp cận vấn đề và bối cảnh xã hội.
5. Bản chất tâm
lý học giải quyết vấn đề là gì?
Bản chất tâm lý học giải quyết vấn đề, theo như nguồn tài
liệu bạn cung cấp, tập trung vào cách con người nhận thức, suy nghĩ, cảm
nhận và phản ứng khi đối mặt với các vấn đề. Nó bao gồm những yếu tố bên
trong của cá nhân ảnh hưởng đến quá trình tìm kiếm và thực hiện giải pháp. Dưới
đây là những khía cạnh chính của tâm lý học giải quyết vấn đề được đề cập trong
các nguồn:
- Phản ứng của con người đối với các vấn đề: Các vấn đề được định nghĩa trong tâm lý học là mối
quan hệ tương tác giữa một chủ thể và môi trường của họ, hoặc sự khác
biệt giữa tình huống hiện tại và mục tiêu mong muốn, gây ra sự căng
thẳng (stress) thúc đẩy chúng ta hành động để khôi phục sự tương thích.
Mọi người phản ứng với những vấn đề này theo những cách khác nhau tùy
thuộc vào phong cách nhận thức của họ.
- Phong cách nhận thức:
Phong cách nhận thức đề cập đến "phương thức đặc trưng của một
người trong việc nhận thức, suy nghĩ, ghi nhớ và giải quyết vấn đề".
Mô hình của Keen phân loại phong cách nhận thức thành năm loại:
- Phong cách hệ thống (Kiểu Tư Duy): Tiếp cận vấn đề một cách từng bước, dựa trên sự
kiện và dữ liệu, giỏi phân tích và tổ chức.
- Phong cách trực giác (Kiểu Cảm Xúc): Dựa vào kinh nghiệm, linh cảm và cảm xúc, tập
trung vào ý tưởng và vấn đề tổng thể.
- Phong cách tích hợp:
Kết hợp cả tính hệ thống và trực giác, có thể chuyển đổi linh hoạt
giữa hai phong cách.
- Phong cách không phân biệt: Không thể hiện rõ phong cách hệ thống hay trực
giác, có xu hướng thụ động và bắt chước người khác.
- Phong cách tách biệt:
Cân bằng giữa hệ thống và trực giác, sử dụng mỗi phong cách trong
các bối cảnh khác nhau một cách có ý thức. Sự khác biệt trong phong cách
nhận thức có thể dẫn đến xung đột khi mọi người làm việc cùng nhau, đặc
biệt giữa kiểu tư duy và kiểu cảm xúc do sự khác biệt trong giao tiếp và
cách tiếp cận. Việc hiểu rõ và điều chỉnh giao tiếp, bối cảnh và hành vi
có thể giúp thu hẹp những khoảng cách này.
- Kỹ năng và khả năng:
Ngoài phong cách nhận thức, kỹ năng và khả năng cá nhân cũng ảnh hưởng
đến hiệu quả giải quyết vấn đề. Các yếu tố này bao gồm:
- Trí tuệ:
Mặc dù mối liên hệ nhân quả mạnh mẽ với năng lực giải quyết vấn đề chưa
được chứng minh rõ ràng, năng lực giải quyết vấn đề phức tạp có liên quan
đến kiến thức và chiến lược của nhiệm vụ.
- Sự sáng tạo:
Khả năng hình thành những ý tưởng độc đáo, thường được thúc đẩy
bởi động lực nội tại.
- Sự thấu hiểu (Insight): Sự nhận ra đột ngột một giải pháp đúng.
- Dung lượng trí nhớ làm việc: Khả năng duy trì và thao tác thông tin trong
trí nhớ ngắn hạn, quan trọng khi đối mặt với bế tắc. Sự cố định chức năng
(không thể sử dụng các khái niệm quen thuộc theo một cách mới) có thể hạn
chế dung lượng trí nhớ làm việc.
- Khả năng hiểu văn bản: Khả năng hiểu các từ và xây dựng sự thể hiện
chính xác về văn bản liên quan đến vấn đề.
- Các yếu tố ý chí và cảm xúc: Các đặc điểm tính cách như quyết đoán, độc lập, tự
phát có liên quan đến sự sáng tạo. Phản ứng cá nhân phù hợp với các
ràng buộc, ví dụ như sự tập trung cao độ và sự điềm tĩnh, giúp ngăn
ngừa các vấn đề như hoảng loạn và thiếu quyết đoán.
Tóm lại, bản chất tâm lý học giải quyết vấn đề là sự tương
tác phức tạp giữa cách cá nhân nhận thức và phản ứng với vấn đề (thông qua
phong cách nhận thức), các kỹ năng và khả năng nhận thức của họ, các yếu tố ý
chí và cảm xúc, và cách họ đối diện với sự căng thẳng do vấn đề gây ra.
Hiểu được những yếu tố tâm lý này có thể giúp chúng ta tiếp cận và giải quyết
vấn đề một cách hiệu quả hơn.
Đọc thêm :
- Sáu chiêc mũ tư duy - Edward de Bono
- Phân tích Sáu chiếc mũ tư duy
