.gif)
Tài liệu Tham khảo: Các đoạn trích từ "NHỮNG QUY LUẬT CƠ BẢN VỀ SỰ NGU NGỐC CỦA CON NGƯỜI" của Carlo M. Cipolla.
Tác giả: Carlo M. Cipolla (1922–2000), nhà sử học kinh tế người Ý nổi
tiếng.
Lời tựa: Nassim Nicholas Taleb
Nhà xuất bản (Ấn bản gốc): Mad Millers (ấn bản nội bộ giới hạn năm 1976)
Mục đích của tài liệu: Tài liệu này là một phân tích nghiêm túc (mặc
dù được trình bày một cách hài hước và châm biếm) về bản chất, đặc điểm và hành
vi của "người Ngu Ngốc" và tác động của họ đến xã hội và phúc lợi con
người. Mục tiêu là "phát hiện, hiểu rõ và do đó có thể vô hiệu hóa một
trong những thế lực bóng tối mạnh mẽ nhất cản trở sự phát triển phúc lợi và
hạnh phúc của con người."
Các Chủ đề Chính và Ý tưởng Quan trọng:
1.
Tính
Phổ biến và Số lượng Người Ngu Ngốc (Quy luật Cơ bản thứ nhất):
·
Ý
tưởng Chính: Luôn có nhiều người
Ngu Ngốc hơn chúng ta nghĩ, và chúng ta liên tục đánh giá thấp số lượng này.
·
Chi
tiết: Mặc dù có thể nghe có
vẻ tầm thường hoặc không rộng lượng, kinh nghiệm hàng ngày cho thấy chúng ta
liên tục bị ngạc nhiên bởi hành vi ngu ngốc từ những người mà chúng ta tin là
lý trí và bởi sự xuất hiện không ngừng của những cá nhân ngu ngốc ở những thời
điểm và địa điểm bất ngờ.
·
Trích
dẫn: "Quy luật Cơ
bản thứ nhất về Sự Ngu Ngốc của Con người khẳng định một cách rõ ràng rằng ‘Lúc
nào và chắc chắn là mọi người đều đánh giá thấp số lượng cá nhân Ngu Ngốc đang
hiện diện.’"
·
Hàm
ý: Do Quy luật thứ nhất,
không thể gán một giá trị số cụ thể cho tỷ lệ người Ngu Ngốc trong tổng dân số,
do bất kỳ ước tính nào cũng sẽ là một ước tính thấp hơn thực tế. Tỷ lệ này được
ký hiệu là σ.
1.
Tính
Bẩm sinh và Phân bố Đồng đều của Sự Ngu Ngốc (Quy luật Cơ bản thứ hai):
·
Ý
tưởng Chính: Sự Ngu Ngốc là một
đặc điểm bẩm sinh, không phụ thuộc vào các yếu tố văn hóa, xã hội, kinh tế hay
địa lý. Xác suất một người nào đó Ngu Ngốc là độc lập với bất kỳ đặc điểm nào
khác của người đó.
·
Chi
tiết: Trái ngược với quan
điểm bình đẳng rằng con người được định hình chủ yếu bởi quá trình nuôi dưỡng,
Cipolla lập luận rằng sự Ngu Ngốc là do bản chất bẩm sinh, giống như màu tóc
hoặc nhóm máu. Ông đưa ra bằng chứng từ các quan sát trong các nhóm khác nhau,
từ công nhân đến giáo sư và thậm chí cả những người đoạt giải Nobel, cho thấy
tỷ lệ σ (người Ngu Ngốc) là nhất quán trên mọi nhóm.
·
Trích
dẫn: "Tôi tin chắc
chắn, được củng cố bằng nhiều năm quan sát và thử nghiệm, rằng con người không
bình đẳng, rằng một số người Ngu Ngốc và những người khác thì không, và sự khác
biệt này được xác định bởi bản chất bẩm sinh chứ không phải do các lực lượng
hay yếu tố văn hóa."
·
Trích
dẫn: "Sự thật này
được khoa học biểu thị bằng Quy luật Cơ bản thứ hai, trong đó nêu rõ: ‘Xác suất
một người nào đó Ngu Ngốc là độc lập với bất kỳ đặc điểm nào khác của người
đó.’"
·
Hàm
ý: Tỷ lệ người Ngu Ngốc
là một hằng số không đổi trong bất kỳ quần thể nào, bất kể quy mô hoặc thành
phần của nó. Điều này có nghĩa là dù bạn ở đâu hay ở cùng ai, bạn đều phải đối
mặt với cùng một tỷ lệ người Ngu Ngốc.
1.
Định
nghĩa về Sự Ngu Ngốc và Phân loại Con người (Quy luật Cơ bản thứ ba):
·
Ý
tưởng Chính: Con người được phân
loại thành bốn loại dựa trên tác động của hành động của họ đến bản thân và
người khác: Người Bất lực, Người Thông minh, Kẻ Cướp và Người Ngu Ngốc. Người
Ngu Ngốc được định nghĩa bởi hành động gây hại cho người khác mà không mang lại
lợi ích (và thậm chí gây tổn thất) cho bản thân.
·
Chi
tiết: Cipolla sử dụng một
biểu đồ hai trục (lợi ích/tổn thất cho bản thân trên trục X, lợi ích/tổn thất
cho người khác trên trục Y) để phân loại các hành động hoặc cá nhân:
·
Người
Bất lực (H): Gây tổn thất cho bản
thân, mang lại lợi ích cho người khác.
·
Người
Thông minh (I): Mang lại lợi ích cho
bản thân và người khác.
·
Kẻ
Cướp (B): Mang lại lợi ích cho
bản thân, gây tổn thất cho người khác.
·
Người
Ngu Ngốc (S): Gây tổn thất cho
người khác mà không mang lại lợi ích cho bản thân (và có thể chịu tổn thất).
·
Trích
dẫn: "Quy luật Cơ
bản thứ ba làm rõ một cách tường minh: ‘Một người Ngu Ngốc là người gây tổn
thất cho người khác hoặc cho một nhóm người trong khi bản thân không thu được
lợi ích gì và thậm chí có thể chịu tổn thất.’"
·
Hàm
ý: Hành vi của người Ngu
Ngốc là phi lý và khó hiểu đối với những người lý trí, vì nó đi ngược lại logic
thông thường về lợi ích bản thân.
1.
Sức
mạnh và Sự Nguy hiểm của Sự Ngu Ngốc:
·
Ý
tưởng Chính: Người Ngu Ngốc là
loại người nguy hiểm nhất vì hành vi của họ là phi lý, không thể đoán trước và
khó chống lại.
·
Chi
tiết: Cipolla lập luận rằng
không giống như Kẻ Cướp (người có logic độc ác nhưng có thể dự đoán được dựa
trên lợi ích bản thân), Người Ngu Ngốc hành động mà không có lý do hay kế
hoạch, gây hại một cách ngẫu nhiên. Điều này khiến việc phòng thủ hoặc phản
công chống lại họ trở nên cực kỳ khó khăn.
·
Trích
dẫn: "Về cơ bản,
những người Ngu Ngốc nguy hiểm và gây hại bởi vì những người hợp lý khó hình
dung và hiểu được hành vi phi lý."
·
Trích
dẫn: "Với một
người Ngu Ngốc, tất cả điều này là hoàn toàn không thể... Bạn không có cách hợp
lý nào để biết liệu, khi nào, như thế nào và tại sao sinh vật Ngu Ngốc đó lại
tấn công. Khi đối mặt với một cá nhân Ngu Ngốc, bạn hoàn toàn phụ thuộc vào sự
tùy hứng của hắn."
1.
Đánh
giá thấp Sự Ngu Ngốc (Quy luật Cơ bản thứ tư):
·
Ý
tưởng Chính: Những người không Ngu
Ngốc (Người Bất lực, Người Thông minh, Kẻ Cướp) liên tục đánh giá thấp sức mạnh
gây hại của những người Ngu Ngốc và mắc sai lầm khi đối phó hoặc liên kết với
họ.
·
Chi
tiết: Ngay cả những người
thông minh và những kẻ cướp cũng thường coi thường người Ngu Ngốc, cho rằng họ
sẽ chỉ tự làm hại bản thân. Điều này là sai lầm và tốn kém. Cố gắng lợi dụng
hoặc lừa gạt người Ngu Ngốc là điều nguy hiểm do hành vi thất thường của họ.
·
Trích
dẫn: "Những người
không Ngu Ngốc luôn đánh giá thấp sức mạnh gây hại của những cá nhân Ngu
Ngốc."
·
Trích
dẫn: "Đặc biệt,
những người không Ngu Ngốc liên tục quên rằng vào mọi lúc, mọi nơi và trong mọi
hoàn cảnh, việc đối phó và/hoặc liên kết với những người Ngu Ngốc chắc chắn là
một sai lầm tốn kém."
1.
Tác
động Vĩ mô của Sự Ngu Ngốc (Quy luật Cơ bản thứ năm):
·
Ý
tưởng Chính: Người Ngu Ngốc là
loại người nguy hiểm nhất ở cấp độ xã hội. Sự hoạt động của họ làm suy giảm
phúc lợi chung.
·
Chi
tiết: Trong khi Kẻ Cướp
hoàn hảo chỉ chuyển giao của cải (tổn thất cho một người là lợi ích cho người
khác, tổng bằng không), Người Ngu Ngốc gây tổn thất cho người khác mà không có
lợi ích tương ứng cho bản thân, làm cho xã hội nói chung trở nên nghèo đi.
·
Trích
dẫn: "Quy luật Cơ
bản thứ năm phát biểu rằng ‘Một người Ngu Ngốc là loại người nguy hiểm nhất.’
Hệ quả của Quy luật là ‘Một người Ngu Ngốc nguy hiểm hơn một tên cướp.’"
·
Hàm
ý về Hiệu suất Xã hội:
Sự khác biệt giữa một xã hội đang đi lên và một xã hội đang suy tàn không nằm ở
tỷ lệ người Ngu Ngốc (luôn là σ), mà ở cách các thành viên không Ngu Ngốc của
xã
·
hội tương tác với họ
và tỷ lệ tương đối của các loại người (Thông minh, Bất lực, Kẻ Cướp) trong dân
số không Ngu Ngốc. Một xã hội suy tàn có xu hướng cho phép người Ngu Ngốc hoạt
động nhiều hơn và có tỷ lệ cao hơn những Kẻ Cướp "mang âm hưởng Ngu
Ngốc" và những Người Bất lực, làm gia tăng sức mạnh phá hoại của nhóm Ngu
Ngốc.
1.
Sự
Ngu Ngốc và Quyền lực:
·
Ý
tưởng Chính: Vị trí quyền lực và
tầm ảnh hưởng làm tăng đáng kể tiềm năng gây hại của một người Ngu Ngốc. Các
cấu trúc xã hội (giai cấp, đẳng cấp) và hệ thống chính trị (dân chủ, bầu cử) có
thể tạo điều kiện cho người Ngu Ngốc đạt được các vị trí quyền lực.
·
Chi
tiết: Cipolla quan sát rằng
các chức sắc, tướng lĩnh, chính trị gia và nguyên thủ quốc gia thường là ví dụ
về những người Ngu Ngốc mà khả năng gây hại được khuếch đại bởi vị trí của họ.
Trong hệ thống dân chủ, bầu cử được coi là một công cụ duy trì tỷ lệ σ ổn định
trong số những người nắm quyền, vì cử tri Ngu Ngốc có cơ hội gây hại bằng cách
bầu cho những người Ngu Ngốc vào vị trí quyền lực.
Tóm tắt chung:
Các đoạn trích này trình bày quan điểm trung
tâm của Cipolla rằng sự Ngu Ngốc của con người là một thế lực mạnh mẽ, phổ
biến, bẩm sinh và nguy hiểm, không ngừng gây hại cho xã hội. Ông đưa ra năm Quy
luật Cơ bản để giải thích bản chất và tác động của nó. Quan điểm châm biếm
nhưng khoa học của ông nhấn mạnh tính phi lý và không thể đoán trước của hành
vi ngu ngốc, cũng như sự thất bại phổ biến của những người không Ngu Ngốc trong
việc nhận ra và đối phó với mối đe dọa này. Cuốn sách được trình bày như một nỗ
lực để hiểu rõ hơn về "thế lực bóng tối" này nhằm vô hiệu hóa tác
động tiêu cực của nó đối với phúc lợi con người.
1. Quy luật cơ
bản nào chi phối sự tương tác giữa các loại người khác nhau?
Carlo M. Cipolla đã đưa ra
một khuôn khổ để phân loại các cá nhân dựa trên kết quả của hành động của họ
đối với bản thân họ và những người khác, và các "Quy luật Cơ bản về Sự Ngu
Ngốc của Con người" mô tả cách các loại người này tương tác và ảnh hưởng
đến nhau, đặc biệt nhấn mạnh đến sự nguy hiểm của những người ngu ngốc.
Khung phân tích của Cipolla sử dụng một biểu đồ cơ bản để
biểu diễn lợi ích và mất mát (bao gồm cả lợi ích/mất mát về tâm lý và cảm xúc,
không chỉ tiền tệ) từ hành động của một cá nhân đối với bản thân người đó (trục
X) và đối với người khác (trục Y). Dựa trên biểu đồ này và kết quả của các
tương tác, con người được phân thành bốn loại cơ bản, được định nghĩa rõ ràng
trong Quy luật Cơ bản thứ ba (và Vàng).
1.
Người Bất
lực (Helpless): Là người thực hiện hành động gây
tổn thất cho bản thân nhưng lại mang lại lợi ích cho người khác. Vị trí trên
biểu đồ nằm ở khu vực H.
2.
Người Thông
minh (Intelligent): Là người thực hiện hành động mà cả
bản thân và người khác đều thu được lợi ích. Vị trí trên biểu đồ nằm ở khu vực
I.
3.
Kẻ Cướp
(Bandit): Là người thực hiện hành động mà
bản thân thu được lợi ích nhưng gây tổn thất cho người khác. Vị trí trên biểu
đồ nằm ở khu vực B.
4.
Người Ngu
ngốc (Stupid): Là người gây tổn thất cho người
khác hoặc một nhóm người trong khi bản thân không thu được lợi ích gì và thậm
chí có thể chịu tổn thất. Sự ngu ngốc liên quan đến khu vực S trên biểu đồ và
tất cả các vị trí trên trục Y bên dưới điểm O.
Quy luật này định nghĩa bản chất của tương tác thông qua kết
quả của nó. Hành động của một người ngu ngốc trong tương tác luôn gây hại cho
người khác mà không mang lại lợi ích cho chính họ.
Quy luật Cơ bản thứ năm
và hệ quả của nó khẳng định một cách trực tiếp về sự nguy hiểm của một loại
người trong tương tác:
- Quy luật Cơ bản thứ năm: "Một người Ngu Ngốc là loại người nguy hiểm
nhất.".
- Hệ quả:
"Một người Ngu Ngốc nguy hiểm hơn một tên cướp.".
Sự nguy hiểm này được giải thích bằng cách so sánh tác động
vĩ mô của họ. Hành động của một tên cướp hoàn hảo chỉ đơn thuần là chuyển giao
của cải hoặc phúc lợi từ người này sang người khác; tổng thể xã hội không tốt
hơn hay tệ đi. Ngược lại, khi những người ngu ngốc hoạt động, họ gây tổn thất
cho người khác mà không có lợi ích tương ứng cho bản thân, làm cho xã hội nói
chung trở nên nghèo đi.
Chương "Sức mạnh của Sự Ngu Ngốc" giải thích lý do
tại sao tương tác với người ngu ngốc lại nguy hiểm:
- Người ngu ngốc nguy hiểm vì người hợp lý khó hình dung
và hiểu được hành vi phi lý.
- Một người thông minh có thể hiểu được logic của kẻ cướp
(thu lợi bằng cách gây hại cho bạn) và có thể dự đoán, xây dựng phòng thủ.
- Tuy nhiên, một sinh vật ngu ngốc quấy rối bạn không vì
lý do, không vì lợi ích, không có kế hoạch hay mưu đồ, và vào những thời
điểm và địa điểm khó tin nhất. Bạn không có cách hợp lý nào để biết liệu,
khi nào, như thế nào và tại sao người ngu ngốc đó lại tấn công.
- Vì hành động của người ngu ngốc không tuân theo các quy
tắc của sự hợp lý, người ta thường bị tấn công bất ngờ và không thể tổ
chức phòng thủ hợp lý hoặc phản công hiệu quả.
Cuối cùng, Quy luật Cơ bản thứ tư mô tả sai lầm phổ
biến mà những người không ngu ngốc mắc phải khi tương tác với người ngu ngốc:
- "Những người không Ngu Ngốc luôn đánh giá thấp sức
mạnh gây hại của những cá nhân Ngu Ngốc.".
- "Đặc biệt, những người không Ngu Ngốc liên tục
quên rằng vào mọi lúc, mọi nơi và trong mọi hoàn cảnh, việc đối phó
và/hoặc liên kết với những người Ngu Ngốc chắc chắn là một sai lầm tốn
kém.".
Người ta có xu hướng tin rằng người ngu ngốc sẽ chỉ tự làm
hại bản thân (nhầm lẫn sự ngu ngốc với sự bất lực) hoặc cố gắng sử dụng người
ngu ngốc cho kế hoạch của mình. Cả hai hành động này đều dẫn đến hậu quả thảm
khốc vì nó dựa trên sự hiểu lầm về bản chất của sự ngu ngốc và tạo cơ hội cho
người ngu ngốc phát huy "tài năng" phá hoại của họ.
Trong khi Quy luật Cơ bản thứ nhất khẳng định rằng số
lượng người ngu ngốc luôn bị đánh giá thấp và Quy luật Cơ bản thứ hai
cho biết tỷ lệ người ngu ngốc là một hằng số không đổi bất kể đặc điểm hay nhóm
nào, hai quy luật này chủ yếu mô tả sự hiện diện và phân bố của người ngu ngốc
trong xã hội. Các quy luật chi phối sự tương tác giữa các loại người,
đặc biệt là sự tương tác với người ngu ngốc và hậu quả của nó, chính là Quy
luật Cơ bản thứ ba (định nghĩa các loại dựa trên kết quả tương tác), Quy luật
Cơ bản thứ tư (mô tả sai lầm của người không ngu ngốc khi tương tác với người
ngu ngốc), và Quy luật Cơ bản thứ năm (khẳng định sự nguy hiểm của người ngu
ngốc trong tương tác) cùng với sự giải thích về sức mạnh của sự ngu ngốc.
2. Tác phẩm
kinh điển của Cipolla là gì?
Tác phẩm kinh điển của
Carlo M. Cipolla là "The Basic Laws of Human Stupidity" (Tạm
dịch: Các Quy luật Cơ bản về Sự Ngu Ngốc của Con người).
Chuyên luận này được mô tả là kinh điển, đã bán được hơn nửa
triệu bản trên toàn thế giới và được dịch ra hơn mười thứ tiếng. Ban đầu, tác
phẩm được viết bằng tiếng Anh và được xuất bản nội bộ với tên nhà xuất bản 'Mad
Millers' vào năm 1976. Mãi đến năm 1988, Cipolla mới chấp nhận xuất bản phiên
bản tiếng Ý như một phần của tập sách mang tên Allegro ma non troppo.
Tuy nhiên, ấn bản tiếng Anh gốc lại chưa từng được xuất bản rộng rãi cho đến
sau đó rất lâu.
Như Nassim Nicholas Taleb nhận xét trong lời tựa, ban đầu
ông có cảm giác như đang đọc một bài châm biếm, nhưng sau đó nhận ra đây là một
công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc trong phân tích kinh tế. Ông nhấn
mạnh rằng các quy luật của Cipolla là "những quy luật thực sự".
3. Quy luật cơ
bản nào chi phối sự tương tác giữa các loại người khác nhau?
Các quy luật cơ bản của Carlo M. Cipolla chi phối sự tương tác giữa các
loại người khác nhau, đặc biệt tập trung vào kết quả của hành động đối với bản
thân và người khác.
Khung phân tích của Cipolla dựa trên một biểu đồ cơ bản biểu
diễn lợi ích và mất mát từ hành động của một cá nhân (gọi là Tom) đối với bản
thân (trục X) và đối với người khác (gọi là Dick, trục Y). Lợi ích có thể là
dương, bằng không hoặc âm (mất mát). Lợi ích và mất mát này bao gồm cả phần
thưởng tâm lý và cảm xúc.
Dựa trên kết quả của hành động trong tương tác này, Quy
luật Cơ bản thứ ba (và Vàng) định nghĩa bốn loại người cơ bản:
- Người Bất lực (Helpless): Người thực hiện hành động gây tổn thất cho bản thân
nhưng mang lại lợi ích cho người khác.
- Người Thông minh (Intelligent): Người thực hiện hành động mà cả bản thân và người khác
đều thu được lợi ích.
- Kẻ Cướp (Bandit):
Người thực hiện hành động mà bản thân thu được lợi ích nhưng gây tổn thất
cho người khác.
- Người Ngu ngốc (Stupid): Người gây tổn thất cho người khác hoặc một nhóm
người trong khi bản thân không thu được lợi ích gì và thậm chí có thể chịu
tổn thất. Vị trí của họ trên biểu đồ là ở khu vực S và tất cả các vị
trí trên trục Y bên dưới điểm O.
Quy luật này định nghĩa bản chất của từng loại người thông
qua kết quả của hành động của họ trong tương tác với người khác. Tương tác với
những người thuộc các loại khác nhau sẽ tạo ra các kết quả lợi ích/mất mát khác
nhau cho cả hai bên.
Sự tương tác với người Ngu ngốc được nhấn mạnh là đặc
biệt nguy hiểm và được chi phối bởi các quy luật sau:
- Quy luật Cơ bản thứ năm: "Một người Ngu Ngốc là loại người nguy hiểm
nhất.".
- Hệ quả của Quy luật này là: "Một người Ngu Ngốc
nguy hiểm hơn một tên cướp.".
- Lý do cho sự nguy hiểm này nằm ở sức mạnh của sự
Ngu ngốc. Những người Ngu ngốc nguy hiểm vì người hợp lý khó hình
dung và hiểu được hành vi phi lý của họ. Hành động của họ không theo
logic, không vì lợi ích, không có kế hoạch, và xảy ra đột ngột vào những
thời điểm khó lường. Điều này khiến việc phòng thủ trở nên khó khăn vì
cuộc tấn công thiếu cấu trúc hợp lý.
- So sánh với kẻ cướp, hành động của một tên cướp hoàn
hảo chỉ đơn thuần là chuyển giao lợi ích từ người này sang người khác;
tổng thể xã hội không tốt hơn hay tệ đi. Ngược lại, khi người ngu ngốc
hoạt động, họ gây tổn thất cho người khác mà bản thân không có lợi ích
tương ứng, làm cho xã hội nói chung trở nên nghèo đi.
- Quy luật Cơ bản thứ tư: Quy luật này mô tả sai lầm phổ biến mà những người
không ngu ngốc mắc phải khi tương tác với người ngu ngốc.
- Nó khẳng định: "Những người không Ngu Ngốc
luôn đánh giá thấp sức mạnh gây hại của những cá nhân Ngu Ngốc.".
- Đặc biệt, họ liên tục quên rằng "vào mọi lúc, mọi
nơi và trong mọi hoàn cảnh, việc đối phó và/hoặc liên kết với những người
Ngu Ngốc chắc chắn là một sai lầm tốn kém.".
- Sai lầm này xảy ra vì người ta có xu hướng tin rằng
người ngu ngốc sẽ chỉ tự làm hại bản thân (nhầm lẫn với sự bất lực) hoặc
cố gắng sử dụng người ngu ngốc cho mục đích của mình. Cả hai cách tiếp
cận này đều dẫn đến hậu quả thảm khốc do hiểu lầm bản chất của sự ngu
ngốc và tạo cơ hội cho người ngu ngốc gây hại.
Trong khi Quy luật Cơ bản thứ nhất ("Lúc nào và chắc
chắn là mọi người đều đánh giá thấp số lượng cá nhân Ngu Ngốc đang hiện
diện") và Quy luật Cơ bản thứ hai ("Xác suất một người nào đó Ngu
Ngốc là độc lập với bất kỳ đặc điểm nào khác của người đó") mô tả sự hiện
diện và phân bố của người ngu ngốc trong xã hội, thì Quy luật Cơ bản thứ ba,
thứ tư và thứ năm cùng với phân tích về sức mạnh của sự ngu ngốc là những quy
luật chính chi phối bản chất, hậu quả và cách tiếp cận (hoặc tránh tiếp cận)
trong sự tương tác giữa các loại người, đặc biệt là với người ngu ngốc.
4. Ấn bản The
Basic Laws xuất bản khi nào?
- Tác phẩm "The Basic Laws of Human
Stupidity" (Các Quy luật Cơ bản về Sự Ngu Ngốc của Con người) của
Carlo M. Cipolla ban đầu được viết bằng tiếng Anh.
- Ấn bản lần đầu tiên của tác phẩm này được xuất
bản vào năm 1976. Tuy nhiên, đây là một ấn bản giới hạn, có đánh số
và chỉ được phát hành nội bộ với tên nhà xuất bản là 'Mad Millers'. Ấn bản
này không dành cho số đông mà dành cho những người "đôi khi phải đối
phó với những người Ngu Ngốc".
- Trong một thời gian dài, tác giả đã từ chối các đề xuất
dịch. Mãi đến năm 1988, Cipolla mới chấp nhận xuất bản phiên bản
tiếng Ý như một phần của tập sách mang tên Allegro ma non troppo.
- Tuy nhiên, điều trớ trêu là cuốn sách chưa bao giờ được
xuất bản rộng rãi bằng ngôn ngữ gốc (tiếng Anh) cho đến rất lâu sau đó.
Nguồn tài liệu cho biết ấn bản hiện tại (mà các đoạn trích được lấy từ đó)
là ấn bản đầu tiên giúp độc giả tiếp cận tác phẩm bằng phiên bản gốc của
nó, hơn một phần tư thế kỷ sau khi Allegro ma non troppo được xuất bản
(tức là sau năm 1988 khá lâu).
Như vậy, ấn bản đầu tiên của "The Basic Laws of Human
Stupidity" là ấn bản nội bộ năm 1976, trong khi phiên bản tiếng Ý
bao gồm tác phẩm này được xuất bản vào năm 1988. Phiên bản gốc tiếng Anh
được xuất bản rộng rãi muộn hơn đáng kể.
5. Làm thế nào
định nghĩa sự ngu ngốc của Cipolla khác với quan niệm phổ biến?
Định nghĩa sự ngu ngốc của Carlo M. Cipolla khác biệt đáng kể so với
quan niệm phổ biến, đặc biệt là trong cách ông phân loại hành vi dựa trên kết
quả đối với bản thân và người khác.
Quan niệm phổ biến về sự ngu ngốc thường gắn liền với sự
thiếu thông minh, kém cỏi trong việc ra quyết định, hoặc hành động vụng về, có
thể gây hại cho chính bản thân người đó hoặc gây ra những rắc rối chung chung.
Tuy nhiên, Cipolla định nghĩa sự Ngu ngốc một cách
rất cụ thể thông qua Quy luật Cơ bản thứ ba (và Vàng). Theo định nghĩa
này:
- Một người Ngu Ngốc là người gây tổn thất cho người khác
hoặc cho một nhóm người.
- Trong khi bản thân không thu được lợi ích gì và thậm
chí có thể chịu tổn thất.
Sự khác biệt cốt lõi so với quan niệm phổ biến nằm ở các
điểm sau:
1.
Định nghĩa
dựa trên kết quả hành động đối với bản thân và người khác: Cipolla phân loại con người thành bốn loại (Bất lực, Thông
minh, Kẻ cướp, Ngu Ngốc) dựa trên việc hành động của họ mang lại lợi ích hay
tổn thất cho bản thân (trục X trên biểu đồ) và cho người khác (trục Y). Sự ngu
ngốc không chỉ là thiếu khả năng, mà là một kiểu hành vi gây hại cụ thể trên
biểu đồ đó.
2.
Phân biệt rõ
ràng với "Kẻ cướp":
Quan niệm phổ biến có thể không phân biệt rõ người làm hại người khác vì lợi
ích cá nhân với người làm hại người khác mà không vì lợi ích gì. Cipolla phân
loại "Kẻ cướp" là người thu được lợi ích cho bản thân bằng cách gây
tổn thất cho người khác. Người Ngu Ngốc thì khác, họ gây tổn thất cho
người khác mà không thu được lợi ích nào. Điều này khiến hành vi của kẻ
cướp (dù độc ác) có logic, trong khi hành vi của người ngu ngốc thì phi lý.
3.
Nhấn mạnh sự
phi lý và thiếu động cơ rõ ràng:
Cipolla chỉ ra rằng người lý trí gặp khó khăn trong việc hình dung và hiểu hành
vi phi lý của người Ngu Ngốc. Hành động của người Ngu Ngốc xảy ra "mà
không có lý do, không vì lợi ích gì, không có kế hoạch hay mưu đồ nào".
Điều này hoàn toàn khác với một quan niệm phổ biến có thể cố gắng tìm kiếm một
lý do (dù sai lầm) đằng sau hành động của người kém cỏi. Sự thiếu cấu trúc hợp
lý trong hành động của họ làm cho việc phòng thủ trở nên khó khăn.
4.
Người Ngu
Ngốc có thể gây hại ngay cả khi họ tự làm hại mình: Định nghĩa của Cipolla bao gồm cả trường hợp người Ngu Ngốc
gây tổn thất cho người khác và làm hại chính bản thân họ. Đây là một
loại "siêu Ngu Ngốc" khác với quan niệm phổ biến thường chỉ tập trung
vào việc người "ngu ngốc" tự hại mình (mà trong phân loại của Cipolla
có thể gần với "người bất lực" - người gây tổn thất cho bản thân
nhưng mang lại lợi ích cho người khác).
5.
Người ta
thường đánh giá thấp mức độ nguy hiểm:
Quy luật Cơ bản thứ tư của Cipolla khẳng định rằng những người không Ngu Ngốc
luôn đánh giá thấp sức mạnh gây hại của những cá nhân Ngu Ngốc. Điều này ngụ ý
rằng cách mọi người thường nhận thức và đối phó với sự ngu ngốc (nghĩ rằng họ
chỉ tự làm hại mình hoặc cố gắng lợi dụng họ) là một "sự hiểu lầm hoàn
toàn về bản chất thiết yếu của sự Ngu ngốc".
Tóm lại, trong khi quan niệm phổ biến thường coi sự ngu ngốc
là thiếu trí tuệ hoặc khả năng kém, định nghĩa của Cipolla tập trung vào kết
quả độc hại và phi lý của hành động đối với người khác, mà không có lợi ích
tương xứng (hoặc bất kỳ lợi ích nào) cho bản thân người thực hiện hành động đó,
phân biệt họ rõ ràng với những người thông minh, bất lực, và cả kẻ cướp.
